Αυτοτραυματική συμπεριφορά - 3

Ψυχιατρικές παράμετροι

Ο ρόλος της Α.Σ. στις ψυχιατρικές διαταραχές αναγνωρίζεται σήμερα όλο και περισσότερο:

1. Ως ξεχωριστή οντότητα (307.3 - "Διαταραχές στερεοτυπικών κινήσεων" κατά DSM - IV)25. \
2. Ως σύμπτωμα ψυχιατρικής διαταραχής. Για παράδειγμα, η Α.Σ. στα πλαίσια απώλειας βάρους και πρώιμης πρωϊνής αφύπνισης είναι παθογνωμονική για τη διάγνωση μείζονος κατάθλιψης26.

Υπάρχουν, πάντως, ερευνητές που αγνοούν την ψυχιατρική διάσταση της Α.Σ. Οι Repp και συν.27 αναφέρουν τέσσερις αιτιολογικές υποθέσεις για την Α.Σ., αποφεύγοντας όμως την ψυχική νόσο ως πιθανή αιτία:

1. Υπερδιέγερση, δηλαδή αυτοερεθισμός.
2. Υποδιέγερση, όπως σε ιδρύματα, οπότε προτείνεται η εφαρμογή προγραμμάτων στο περιβάλλον τους.
3. Θετική ενίσχυση, δηλαδή με σκοπό την αναζήτηση προσοχής.
4. Αρνητική ενίσχυση, δηλαδή το άτομο χρησιμοποιεί την Α.Σ. για να διαφύγει ή για να αποφύγει απαιτήσεις.

Όμως, σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις, η Α.Σ. δεν είναι παρά σύμπτωμα υποκείμενης ψυχικής νόσου. Σ' αυτές φυσικά τις περιπτώσεις θα πρέπει να αντιμετωπίζεται η ψυχική διαταραχή συνολικά και όχι απλά η Α.Σ.
Θεραπευτική ψυχολογική αντιμετώπιση

Υπάρχουν τέσσερις, σύμφωνα με τον McGee28, θεραπευτικές κατευθύνσεις για την αντιμετώπιση της Α.Σ.:

• Χρήση τιμωρίας.
• Μη αποστροφικές τεχνικές τροποποίησης συμπεριφοράς σε συνδυασμό με εκπαίδευση στην επικοινωνία (communication training).
• Αντιμετώπιση πιθανών υποκείμενων ψυχικών νόσων.
• Μη συμπεριφεριολογικές ψυχολογικές προσεγγίσεις.

Σε μια μελέτη29 βαθμολόγησης από γονείς θεραπειών για Α.Σ. σε παιδιά αυτιστικά, παιδιά με άλλες αναπηρίες και παιδιά χωρίς αναπηρίες, βρέθηκε ότι το time-out, η διαφορική ενίσχυση και η υπερδιόρθωση ήταν αποδεκτές μέθοδοι θεραπείας. Αντίθετα, το shock, αν και η δυναμικότερη και ενεργητικότερη μορφή θεραπείας, δεν ήταν αποδεκτό από τους γονείς.

Σε μια άλλη μελέτη Α.Σ. σε 600 καθυστερημένα άτομα μιας γεωγραφικής περιοχής10, μόνο 2% ακολουθούσαν ένα επίσημο πρόγραμμα ψυχολογικής θεραπείας, αλλά περίπου οι μισοί ελάμβαναν ψυχοτρόπα φάρμακα (πλην των αντιεπιληπτικών).

Οι Gorman-Smith και Matson30 έκαναν μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας στην έρευνα και θεραπεία της Α.Σ., καθώς και στερεότυπων συμπεριφορών, χρησιμοποιώντας μετα-αναλυτικές μεθόδους. Το πλεονέκτημα της μετα-ανάλυσης είναι ότι μπορούν να γίνουν στατιστικές συγκρίσεις, για να συγκριθούν σχετικά αποτελέσματα μελετών θεραπείας. Το άρθρο τους είναι μάλιστα η πρώτη μετα-αναλυτική μελέτη στο συγκεκριμένο θέμα. Βρήκαν, λοιπόν, ότι βαριά νοητικά υστερούντα άτομα ηλικίας 16 ετών και άνω είχαν περισσότερες πιθανότητες ν' αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Το φύλο των ατόμων δεν έπαιζε ρόλο, ενώ o ρόλος του επιπέδου νοητικής υστέρησης, καθώς και ο βαθμός συμμετοχής του στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας, ήταν ασαφής.
Οι συμπεριφορές που συχνότερα εμφανίζονταν ήταν το κτύπημα του κεφαλιού και το λίκνισμα του σώματος. Οι θεραπείες που περιγράφονταν ήταν διάφορες μορφές ενίσχυσης και τιμωρίας, όπως υπερδιόρθωση, time-out, αποστροφικά ερεθίσματα, φυσικός περιορισμός, διαφορική ενίσχυση άλλων συμπεριφορών, καθώς και συνδυασμός διαφόρων μεθόδων. Γενικά, η ενίσχυση αποδείχθηκε αποτελεσματικότερη σε σύγκριση με την τιμωρία. Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα φάνηκε, μεταξύ άλλων, με τη χρήση διαφορικής ενίσχυσης, time-out και διαφορικής ενίσχυσης με υπερδιόρθωση.

Μερικές φορές είναι ανάγκη να καταφύγουμε σε μηχανικά μέσα προστασίας, π.χ. κράνη, νάρθηκες, γάντια, κ.λ.π., για ν' αποφευχθούν τραυματισμοί της ασθενούς με Α.Σ.

Απ' τις σημαντικότερες, πάντως, εξελίξεις την τελευταία δεκαετία είναι η εκπαίδευση στη λειτουργική επικοινωνία (functional communication training)31. Η προσέγγιση αποσκοπεί στην κατανόηση της λειτουργίας της Α.Σ. (ή οποιασδήποτε άλλης προκλητικής συμπεριφοράς) και μετά στην εκπαίδευση του ατόμου σε συμπεριφορές με την ίδια λειτουργία. Άλλοι όροι που αποδίδουν αυτή την παρέμβαση είναι: λειτουργικά ισοδύναμη εκπαίδευση ή διαφορική ενίσχυση εναλλακτικών ή επικοινωνιακών συμπεριφορών.