Αυτοτραυματική συμπεριφορά - 1

Ορισμός – Διάκριση

Στον όρο Αυτοτραυματική Συμπεριφορά περιλαμβάνουμε επιθετικές συμπεριφορές στρεφόμενες κατά του εαυτού, όπως το κτύπημα του κεφαλιού, το δάγκωμα του ίδιου του ατόμου, το ξύσιμο πληγών, το βγάλσιμο μαλλιών, νυχιών κ.λπ. Μπορεί, δε, να διακριθεί σε "άμεση" και "έμμεση". Επίσης, η Α.Σ. μπορεί να διακριθεί και σε "κοινωνική" (αναγωγικοί έμετοι) και "μη κοινωνική". Συμπεριφορές, όπως υπερβολική χρήση ποτού, φαγητού ή καπνού, που θεωρούνται φυσιολογικές, αποτελούν μορφές έμμεσης Α.Σ. Συχνά μάλιστα, χρειάζεται να πάρουν ακραίες μορφές, προτού αντιληφθούμε τη διαταραχή.

Μελέτη

Η μελέτη της Α.Σ. μπορεί να γίνει με βάση τις εξής παραμέτρους:
1. Περιγραφικό επίπεδο
2. Συνθήκες περιβάλλοντος
3. Ψυχοπαθολογικές διαταραχές
4. Τελεολογική λειτουργία, π.χ. αυτοτιμωρία, ανακούφιση τάσης, κραυγή για βοήθεια, αυτοερεθισμός.

Επικράτηση

Ο Ballinger1 αναφέρει 15% επικράτηση της Α.Σ. σε μελέτη νοσοκομείων (2% αποτελούσαν σοβαρό πρόβλημα). Σε μια ανασκόπηση αμερικανικών μελετών βρέθηκε διακύμανση στην επικράτηση μεταξύ 8-14%2. Περίπου 40% παιδιών με σοβαρή καθυστέρηση κάτω των 16 ετών εκδηλώνουν στερεότυπες συμπεριφορές3 ενώ Α.Σ. βρέθηκε σε ποσοστό 13% (σοβαρό πρόβλημα 1,3%), ποσοστό ίδιο με τους Tierney και συν.4, καθώς και τους Schroeder και συν.5, σε καθυστερημένα άτομα που ζούσαν σε διάφορα ιδρύματα.

Οι τελευταίοι σε μια ανασκόπησή τους αναφέρουν επικράτηση της Α.Σ. σε φυσιολογικά βρέφη μεταξύ 7-17%, με εμφάνιση αυτής της συμπεριφοράς στην ηλικία 7-8 μηνών και εξαφάνιση μέχρι το 5ο έτος ζωής6,5. Δηλαδή, αυτές οι συμπεριφορές μπορούν να θεωρηθούν μέρος της "φυσιολογικής εξέλιξης" (που παρατείνεται στα καθυστερημένα άτομα λόγω της αργοπορημένης εξέλιξης) και "αποτελούν πρόβλημα", όταν επιμένουν πέραν του αναμενόμενου χρόνου εξαφάνισής τους. Η Murphy7 διαφωνεί μ' αυτή την αντίληψη λόγω της μεγάλης διαφοράς στη σοβαρότητα του "φυσιολογικού" κτυπήματος του κεφαλιού και αυτού που παρατηρείται στα καθυστερημένα άτομα.

Τα παιδιά αυτής της ηλικίας έχουν στη διάθεσή τους ένα ολόκληρο φάσμα από επιθετικές επικοινωνίες: τσιμπήματα, κτυπήματα, τραβήγματα και άλλες δραστηριότητες μετάθεσης. Αυτή η εξελικτική διεργασία απαιτεί όχι μόνο την ύπαρξη σωματικών, αλλά και νοητικών δεξιοτήτων. Επιπλέον βοηθά στη διάκριση μεταξύ του εαυτού και των άλλων, καθώς και μεταξύ εμψύχων και αψύχων8. Αυτή η δυνατότητα επιβοηθείται από την παρουσία ενός γονέα που ανταποκρίνεται και μετέχει σε διάλογο με το νήπιο. Η χρήσιμη επιθετικότητα μπορεί να κατευθυνθεί προς ένα πρόσωπο και μπορεί ν' αποτελεί έναν εντελώς προσωπικό τρόπο πειραματισμού με το περιβάλλον.

Η βία είναι κοινό γνώρισμα στα μικρά παιδιά που, όσο μεγαλώνουν, οι φωνές, οι κλωτσιές και οι δαγκωματιές τους μετατρέπονται σε κλαψουρίσματα ή κατσουφιάσματα, ενώ τα ξεσπάσματα θυμού γίνονται αραιότερα. Ο Scott9 για παράδειγμα, σχολιάζει ότι "η καταφυγή στη βία γενικά μειώνεται με την ηλικία".

Οι Oliver και συν.10 βρήκαν ότι η Α.Σ. ήταν συχνή σε παιδιά, εφήβους και νέους με νοητική υστέρηση και διαταραχές επικοινωνίας. Βρίσκουμε, δηλαδή, στην επιθετική συμπεριφορά ένα κατάλοιπο της νηπιακής ή παιδικής ηλικίας σ' ένα μεγαλύτερο σώμα11. Ο συνδυασμός σταδίου εξέλιξης (παιδικής παντοδυναμίας, ηλικία γύρω στο 2ο έτος) με διαθέσιμες επώδυνες επιλογές για το καθυστερημένο άτομο, καθώς και η συχνή έλλειψη συντονισμού ("attunement" process κατά Stern12) με τους γονείς ή τους φροντιστές του, συμβάλλουν στην παρουσία επιθετικών συμπεριφορών σ' αυτά τα άτομα.

Το κτύπημα της κεφαλής είναι, κατά τους Schroeder και συν.5, η συνηθέστερη Α.Σ. ατόμων με νοητική υστέρηση, συνήθως σε συνδυασμό με δαγκώματα, ξυσίματα, ξυσίματα πληγών και τράβηγμα των μαλλιών. Οι αυτοτραυματικές συμπεριφορές μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρή βλάβη (π.χ. αποκόλληση αμφιβληστροειδούς και τύφλωση λόγων κτυπημάτων της κεφαλής) και να περιορίσουν σημαντικά την προσαρμογή του/της ασθενούς.

Οι Reid και συν.13 βρήκαν πολύ μεγαλύτερη συχνότητα Α.Σ. σε μια μικρή ομάδα περιπατητικών ασθενών με βαριά νοητική υστέρηση, ακράτεια, υπερδραστηριότητα, ευερεθιστότητα, διαταραχή διατροφής και τάση να σχίζουν τα ρούχα τους. Σε μια μελέτη ατόμων μιας περιοχής10, 12% του νοσοκομειακού πληθυσμού με νοητική υστέρηση είχαν Α.Σ. Οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν το κριτήριο της πρόσφατης "ιστικής βλάβης". Στον εξωνοσοκομειακό πληθυσμό, 3% των ενηλίκων, αλλά πολύ περισσότερα παιδιά, εμφάνιζαν Α.Σ. ικανή να προκαλέσει ιστική βλάβη. Οι περιπτώσεις αυτές αφορούσαν νεαρότερα άτομα, αλλά ήταν εξίσου σοβαρές με τις νοσοκομειακές. Κατά τους συγγραφείς, δεν υπήρχαν ενδείξεις ότι το ιδρυματικό περιβάλλον προκαλούσε την Α.Σ.
Στο πρώην ΠΙΚΠΑ Λέρου, ένα τυπικό στο παρελθόν άσυλο για άτομα με βαριές νοητικές υστερήσεις και πολλαπλές αναπηρίες, κατά τη διάρκεια ενός Προγράμματος-Πιλότου Αποασυλοποίησης και Αποκατάστασης, βρέθηκε ότι σχεδόν ένας στους τέσσερις (24%) ασθενείς εμφάνιζε κάποιας μορφής Α.Σ., διαφορετικής βαρύτητας14.